Trong những năm qua đã có nhiều công trình nghiên cứu về ngôn ngữ Jrai đã được Nhà nước công nhận, tuy nhiên đến nay vẫn chưa có một bộ từ điển điện tử nào về ngôn ngữ Jrai được xây dựng (trong cả nước hiện nay chưa có bộ từ điển điện tử nào về ngôn ngữ của các dân tộc thiểu số). Trong khi đó nhu cầu học tập, nghiên cứu của cán bộ, công chức, viên chức và nhân dân trên địa bàn tỉnh ngày càng tăng. Việc tra cứu trên bộ từ điển giấy lại rất bất tiện và tốn kém. Việc học tiếng Jrai bằng cách dùng từ điển giấy cũng không hiệu quả bằng từ điển điện tử vì không thể kèm theo âm thanh. Mặt khác quá trình hội nhập và sự phát triển của đất nước đang thổi một sức sống mới đến với đồng bào Jrai nhưng đồng thời các giá trị văn hoá truyền thống của đồng bào Jrai cũng đang dần bị mai một trước làn sóng du nhập ồ ạt của các văn hoá thời kỳ hội nhập, nhiều phong tục tập quán bị ảnh hưởng của lối sống hiện đại, các giá trị văn hoá phi vật thể dần bị mất đi mà có thể không bao giờ lấy lại được… Trước thực trạng đó việc xây dựng bộ “Từ điển điện tử phương ngữ Jrai-Việt” cho phép tra chéo giữa tiếng Jrai-Việt, kèm theo các âm thanh, hình ảnh về phong tục, tập quán và văn hoá Jrai trong giai đoạn hiện nay là thật sự cần thiết.
Để đáp ứng nhu cầu học tập, nghiên cứu về tiếng nói, chữ viết và giới thiệu về bản sắc văn hoá, phong tục tập quán của đồng bào Jrai tại Gia Lai, Sở Thông tin và Truyền thông Gia Lai được Uỷ ban nhân dân tỉnh giao nhiệm vụ triển khai thực hiện Đề tài khoa học ” Từ điển điện tử phương ngữ Jrai – Việt”.
Mục tiêu của đề tài nhằm nghiên cứu và xây dựng một bộ từ điển điện tử để đáp ứng nhu cầu tra cứu chéo giữa tiếng Jrai sang tiếng Việt và ngược lại từ tiếng Việt sang tiếng Jrai. Trong đó các từ đều được phát âm theo phương ngữ của các vùng, các từ được phân theo từ loại, cung cấp các từ đồng nghĩa và ví dụ minh hoạ, đồng thời từ điển còn cung cấp các hình ảnh và các đoạn phim về phong tục tập quán, văn hoá của đồng bào Jrai trên địa bàn tỉnh.
Từ điển được thiết kế linh hoạt cho phép thêm, xoá, sửa từ ngữ, hình ảnh và cung cấp đồng thời dưới dạng phần mềm chạy trên máy tính đơn và ứng dụng web chạy trên internet giúp mọi người có thể truy cập dễ dàng, thuận tiện trong việc tra cứu.
3.1. Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu:Đề tài nghiên cứu, thu thập các từ ngữ Jrai (bao gồm tiếng nói và chữ viết) và tạo lập các đoạn phim về phong tục tập quán, văn hoá của người Jrai đồng thời ứng dụng công nghệ thông tin để xây dựng phần mềm từ điển điện tử và cơ sở dữ liệu về ngôn ngữ Jrai.
Từ điển điện tử phương ngữ Jrai-Việt là đề tài nghiên cứu khoa học cấp tỉnh được UBND tỉnh Gia Lai giao cho Sở Thông tin và Truyền thông thực hiện. Nhiệm vụ chính của đề tài là nghiên cứu, thu thập các từ ngữ Jrai, hình ảnh và phát âm theo phương ngữ từng vùng trên địa bàn tỉnh Gia Lai (05 vùng phương ngữ chính) để tạo lập bộ từ điển điện tử bằng cách ứng dụng CNTT để số hoá các dữ liệu. Bên cạnh đó đề tài còn thu thập, tạo dựng và cung cấp các đoạn phim về văn hoá Jrai.
-Đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu thuộc lĩnh vực của đề tài
-Phân tích, đánh giá những vấn đề KH&CN còn tồn tại, hạn chế
-Phương pháp nghiên cứu triển khai thực nghiệm
-Phương pháp nghiên cứu kỹ thuật áp dụng
Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, đề tài được chia làm những nội dung chính sau:
Nội dung 1:Ngôn ngữ và phương ngữ Jrai Nội dung 4: Nội dung 5: Nội dung 6:Xây dựng phần mềm từ điển điện tử Xây dựng các đoạn phim về phong tục tập quán và văn hoá Jrai Đọc và phát âm các từ Jrai
Nội dung 3: Tạo lập cơ sở dữ liệu từ ngữ Jrai
-Bộ từ ngữ Jrai – Việt.
-Phát âm các từ.
-Các đoạn phim.
-Phần mềm từ điển trên máy tính đơn.
-Ứng dụng web trên internet.
Sau thời gian gần 2 năm nghiên cứu, triển khai thực hiện, đến nay đề tài khoa học Từ điển điện tử phương ngữ Jrai-Việt đã hoàn tất nhiều nội dung quan trọng như thu thập, biên dịch, đọc và phát âm hơn 8.000 từ bao gồm cả phương ngữ và hơn 100 hình ảnh, 25 đoạn phim với thời lượng hơn 50 phút về văn hoá Jrai. Bằng cách ứng dụng công nghệ thông tin, Đề tài đã xây dựng phần mềm từ điển chạy trên máy đơn và ứng dụng web chạy trên internet (tại địa chỉ http://tudienjrai.vn). Bộ Từ điển điện tử phương ngữ Jrai-Việt gồm 03 từ điển chính là Jrai-Việt, Việt-Jrai và Từ điển hình ảnh được cấu thành từ các thành phần như bộ từ vựng gồm tập hợp của những từ Jrai và Việt. Các từ này được phân theo từ loại gồm những từ có cùng tính chất ngữ pháp, kèm theo đó là các phương ngữ, các từ trái nghĩa, từ đồng nghĩa, các ví dụ mẫu minh hoạ cho từ tra cứu và các hình ảnh, đoạn phim về văn hoá của đồng bào Jrai. Ngoài chức năng cơ bản là tra cứu các dữ liệu có sẵn, từ điển được thiết kế linh động để có thể cập nhật, xoá, sửa từ ngữ nhằm giúp cho người dùng cài đặt trên máy tính cá nhân có thể chỉnh sửa, bổ sung theo yêu cầu sử dụng.
Bằng cách ứng dụng công nghệ thông tin, đề tài khoa học Từ điển điện tử phương ngữ Jrai-Việt đã tạo ra một kho cơ sở dữ liệu số đầu tiên về ngôn ngữ, phong tục tập quán và văn hoá truyền thống của đồng bào Jrai tại Gia Lai và là một biện pháp hữu hiệu nhằm giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc trong thời kỳ hội nhập, phục vụ thiết thực cho sự phát triển kinh tế – xã hội và an ninh quốc phòng địa phương.
* Hiệu quả về khoa học và công nghệ:
Đề tài từ điển điện tử phương ngữ Jrai-Việt sẽ tạo ra một cơ sở dữ liệu số đầu tiên về ngôn ngữ Jrai, đồng thời là công cụ phục vụ đắc lực cho việc nghiên cứu, tra cứu, góp phần thay đổi phương pháp học tập bằng cách ứng dụng công nghệ thông tin cũng như sử dụng các hệ thống thông tin điện tử.
* Hiệu quả về kinh tế xã hội:
-Từ điển sẽ là công cụ quan trọng phục vụ việc học tập tra cứu một cách nhanh chóng, hiệu quả và tiết kiệm.
-Từ điển không chỉ đơn thuần là một công cụ để tra cứu mà còn là phương tiện để các dân tộc khác tìm hiểu về văn hoá, chữ viết, tiếng nói, phong tục tập quán. Qua đó tình đoàn kết giữa các dân tộc ngày được bền chặt hơn, cùng giúp nhau phát triển kinh tế, văn hoá, nâng cao đời sống, góp phần giữ vững an ninh, chính trị tại địa phương.
-Góp phần làm rõ các dị bản tiếng Jrai trên địa bàn tỉnh Gia Lai nhằm tạo nên sự thống nhất trong ngôn ngữ của người Jrai (tiếng Jrai trên địa bàn tỉnh có đến 5 vùng phương ngữ).
Sở KH-CN